Bandırma Rehberlik ve Araştırma Merkezinde görev yapan Özel Eğitim Öğretmenimiz Gülşah Demir Acar ile yazı dizimizin 1.bölümünde otizm spektrum bozukluğu, nedenleri, erken dönem belirtileri ve uzmanlar hakkında konuştuk.

Deniz Uyğun: Gülşah Hanım sizi biraz tanıyabilir miyiz?

Gülşah Demir Acar: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Zihin Engelliler Öğretmenliği bölümünden mezun oldum. Çeşitli rehabilitasyon merkezlerinde ve özel eğitim sınıfında Özel Eğitim Öğretmeni olarak özel gereksinimli bireylerle çalıştım. Şu anda Bandırma RAM'da Özel Eğitim Bölümünde görev yapıyorum.

D.U: Günümüzde görülme sıklığı oldukça artan tanı gruplarından otizm spektrum bozukluğu(O.S.B) ile ilgili bazı sorularımız olacak size. Öncelikle bize otizm spektrum bozukluğunun ne olduğunu açıklar mısınız?

G.D.A: Otizm spektrum bozukluğu, doğuştan gelen ya da yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan; sosyal iletişimde ve etkileşimde sınırlılık, toplumsal ilişki geliştirmede sorunlar, basmakalıp ve yineleyici davranışlar (stereotip hareketler)  görülebilen karmaşık bir nöro-gelişimsel farklılıktır.

D.U: Peki bu nöro-gelişimsel farklılığın nedenleri nelerdir?

G.D.A: Günümüzde otizm spektrum bozukluğunun sebebi halen bilinmemekle birlikte genetik temelli olduğuna ilişkin bulgular vardır. Çevresel faktörlerin de otizme yol açabildiğine ilişkin görüşler de bulunmaktadır. Genlerle çevrenin etkileşimi sonucunda oluşan bozukluk olabileceği düşünülmektedir.

D.U: Çevre dediniz. Peki çevresel faktörler içinde anne bebek iletişimi ya da ailenin sosyo-ekonomik düzeyi sayılabilir mi?

G.D.A: Otizm, ailenin ekonomik koşullarıyla ve çocuk yetiştirme özellikleriyle ilişkin bir durum değildir. Sevgi yoksunluğu, iletişim eksikliği ya da çocuğun geçmiş yaşantısıyla ilgili duygusal sorunlara yönelik psikolojik değildir. Otizm, sinir sisteminin gelişimsel bozukluğudur.  

D.U: OSB'nin erkek çocuklarda görülme sıklığının daha fazla olduğu söylenmektedir. Bu doğru bir bilgi midir?

G.D.A: Evet bu doğrudur. Dünya genelinde yapılan son araştırmalara göre erkek çocuklarda görülme sıklığı kızlara göre 3-4 kat daha fazladır. Günümüzde her yeni doğanda 59'da 1 şeklinde görülmeye başlanmıştır.

D.U: Bu oran gerçekten çok fazla. Bu durum akıllara hemen şu soruyu getiriyor. "Benim çocuğumda OSB var mı?" bu sorunun cevabı nedir?

G.D.A: Ebeveynler ve bu konuda uzman olmayan kişiler tanı koyamazlar. Çünkü OSB tanısı koymak uzmanlık gerektirir. Ancak ebeveynler kendi çocuklarını takip ederek erken dönem belirtilerinden çıkarım yapabilirler. Şüpheli bir durum söz konusuysa vakit kaybetmeden bir uzmana danışabilirler.

D.U: Erken dönem şüpheli durumlar dediniz. Bunlar nelerdir?

G.D.A: Eğer çocuğunuz 0-3 yaş aralığındaysa şunlara dikkat edebilirsiniz:

6. aydan itibaren başkalarına sıcak bir şekilde gülümsememek,

9. aydan itibaren seslere, gülümsemelere ve yüz ifadelerine tepki vermemek,

12. aydan itibaren agulamamak ve parmakla bir nesne ya da kişiyi işaret ederek göstermemek, "bay bay" gibi jestleri yapmamak,

16. aydan itibaren tek bir sözcük söyleyememek,

24. aydan itibaren iki sözcüklü basit cümleleri kuramamak,

Hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme göstermek; örneğin, daha önce söylediği bazı sözleri söylememeye ya da yaptığı davranışları yapmamaya başlamak 

Uyaranlara karşı aşırı hassasiyet göstermek

Göz teması kurmamak

Seslenildiğinde adına tepki vermemek (sağırmış gibi davranmak)

Nesne ya da oyuncakları işlevi dışında amaçsızca kullanmak

Israrcı, takıntılı davranışlar sergilemek

Şüphe etmek için yukarıda saydığımız davranışlardan birini gösteriyor olmak yeterli değildir. Anlamlı olması için çocuğun birkaçını birlikte göstermesi gerekir.

D.U: Ebeveynlere şüpheli bir durumda uzmana başvurmalarını önerdiniz. Uzman kimdir?

G.D.A: OSB alanındaki uzmanlar; özel eğitim öğretmenleri, çocuk nörologları, çocuk psikolog ve çocuk-ergen psikiyatristleridir. Ancak OSB tanısını koyma yetkisi çocuk nörologları, çocuk-ergen psikiyatristlerindedir.